A] ONUNCU VE ON BİRİNCİ YÜZYILLARDA ANDOLU VE ÇEVRESİNDEKİ DEVLETLER

A] ONUNCU VE ON BİRİNCİ YÜZYILLARDA ANDOLU VE ÇEVRESİNDEKİ DEVLETLER:

Daha çok fetihlere ve Arap Emevî milliyetçiliğine dayanan Emevî İslam halifeliği; Arap dışı Fars, Kürt, Türk ve diğer Müslüman halklara mevali yani diğerleri, ötekileri, idari mevkilerde yer verilmeyen, Araplara uyruk halklar olarak bakıyordu. Halbuki Mevalî; İslam fetihlerinin ardından kendi rızası ile Müslüman olan ve Arap olmayan unsurlar için kullanılmıştır. Özellikle Emevîler döneminde mevali kavramının kapsadığı alan genişletilmiş ve bu tam bir Arap ırkçılığına dönüşmüştür.

Ayrıca; Arapların devlet aklı, geleneği ve idare kültürü; genişleyen, ani büyüyen, farklı kültür ve inançlardan İslam’a yeni geçen değişik toplulukları idare etmeye yetmiyordu.

Emevîlere tepkili, Arap olmayan Müslüman halklar; Kürt asıllı Eba Müslüm Horasanî liderliğinde Emevî Hanedanını yıkıp yerine Hz. Peygamber’in amcası Abbas’ın sülalesine hilafeti ve yönetimi devrettiler.

Beş yüz sene devam eden Abbasî ve iki yüz elli sene devam eden Fatimî halifeliğine biat eden birçok Müslüman imparatorluk, devlet, beylik, emirlik, prenslik, mîrlik ve yönetimler kuruldu. Abbasi İmparatorluğu bazen çok güçlendi bazen çok zayıfladı ve hilafet ara sıra sembolik hale geldi.

Şurası gerçektir ki:

İslam’a geçen Farsların deneyimli devlet aklı ve yönetim biçimi;

Türklerin askeri yetenek ve tecrübeleri;

Kürtlerin ilim ve sanat kabiliyeti;

Araplardan gelen tevhit inancı;

Birleşerek, harmanlanarak ve sentezlenerek İslam’a muazzam bir sinerji oluşturdu.

 Bu muazzam kültürlerin tecrübe ve bileşkesinden Abbasî, Selçuklu, Osmanlı ve Eyyûbî imparatorluğu gibi asırları saran cihan imparatorlukları kuruldu.

Anadolu ve çevresinde Abbasî veya Fatimî hilafetlerinden birine veya aynı anda her ikisine de bağlı Sünni ve Şii mezhepli farklı etnisitelere bağlı veya müşterek etnisitelere dayalı birçok devlet ve beylik kuruldu:

1-Büveyhî Hanedanı (934-1062)

2-Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1029-1194)

3-Seferî Hanedanı (861-1003)

4-Gurlular (879-1215)

5-Gazne İmparatorluğu (977-1186)

6-Ziyârîler (928-1043)

7-Zeydî-Alevîler Hanedanlığı (864-928)

8-Me'muniler (995-1017)

9-Cüstânîler (791-1004)

10-Kâkûyîler (1008-1141)

11-Hezâresbîler (1155-1424)

12-Yezd Atabeyliği (1141-1319)

13-Revvadiler (955-1071, Tebriz)

14-Annaziler (990-1180, İran/Irak)

15-Küçük Luristan Atabeyliği (1155-1597, Luristan)

16-Aksungurlar (1122-1220)

17-Salgurlular (1148-1282, Şiraz)

18-Eyyubî hanedanı (Şam ve Halep merkezli 1171-1260)

19-Zengi Hanedanı (Halep merkezli 1127-1250)

20-Böri hanedanı (1104-1154)

21-Hamdani Hanedanı (890-1004), Halep

22-Ukayli Hanedanı (990-1096, Suriye/Irak)

24-Banu Esad (990-1081, Irak)

25-Numayri hanedanı (990-1081, Suriye/Türkiye)

26-Mervaniler (983-1085, Suriye/Türkiye/Ermenistan/Irak)

27-Mirdas Hanedanı (1024-1080, Suriye)

28-Artuklular (1101-1409, Suriye/Türkiye/Irak)

29-Bitlis Prensliği (1182-1847)

30-Hazbaniler (906-1070)

31-Nizari İsmaili Devleti (1090-1256, Irak/İran/Suriye)

32-Halep Emirliği, Lulu Hanedanı (1004-1016)

33-Musul Emirliği (905-1096)

34-Rum Selçuklu Sultanlığı (Anadolu Selçuklu Devleti) (1077–1308)

35-Dânişmendliler Beyliği (1071–1178)

36-Mengüçlü Beyliği (1072–1277)

37-Saltuklu Beyliği (1071–1202)

38-Çaka Bey Beyliği (1081-1098)

39-Ahlatşahlar Beyliği (1110-1207)

40-Dilmaçoğulları Beyliği (1085-1398)

41-İnaloğulları Beyliği (1095-1183)

42-Çubukoğulları Beyliği (1085-1112)

43-Harzemşahlar Devleti (1077-1231)

Anadolu İrfan Kültür Medeniyetini etkileyen tüm bu devlet, beylik ve emirliklerden ziyade daha çok Anadolu’yu çevreleyen:

1. Mervanîler,

2. Büyük Selçuklu,

3. Anadolu Selçuklu,

4. Harzemşahlılar

5. Büveyhi Oğulları devletleri ile

6. Moğullar’ın baskın ve işgallerinin sebep olduğu nüfus hareketlerinden söz etmek lazım…

Not: Devamı …

‘’PİRLER EBUL VEFA EL KURDÎ VE ANADOLU İRFANI’’ adlı kitabımızdan